Nietolerancje cukrów

Nietolerancja cukrów charakteryzuje się brakiem lub upośledzeniem wchłaniania jednego lub kilku z następujących cukrów: laktozy, fruktozy, ksylitolu, sorbitolu lub fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP).

Upośledzenie wchłaniania cukrów powoduje, że niewchłonięte substancje zalegają w świetle jelit, powodując wzrost ciśnienia osmotycznego treści jelitowej. Prowadzi to do ściągania wody z przestrzeni międzykomórkowej do światła jelita. W następstwie tych procesów w jelicie cienkim pojawia się duża ilość wodnistej treści, która po czasie wylewa się do jelita grubego. Tam bakterie fermentują cukry zmieniając pH treści jelitowej i wytwarzając duże ilości gazów (10 g niewchłoniętego cukru jest przyczyną powstania 1 litra gazu). Powoduje to najczęściej wzdęcia, przelewania, biegunkę, nudności. Rzadziej występują inne dolegliwości takie jak spadek masy ciała, czy objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

LAKTOZA

Laktoza jest dwucukrem zbudowanym z galaktozy i glukozy, który występuje w mleku. W warunkach fizjologicznych w jelicie cienkim na powierzchni kosmków jelitowych znajduje się laktaza, enzym rozkładający ten dwucukier do galaktozy i glukozy, które ulegają szybkiemu wchłanianiu. Przy braku lub niedoborze laktazy niewchłonięta laktoza zwiększa ciśnienie osmotyczne treści pokarmowej, ściągając do ich światła jelita w dużej ilości płyn międzykomórkowy, który następnie wylewa się do jelita grubego. Ulega tam fermentacji z wytworzeniem gazu, co powoduje wystąpienie wzdęć, przelewań i biegunki. Taka sytuacja może skutkować również nieprawidłowym wchłanianiem innych substancji.

Rozróżnia się następujące przyczyny nietolerancji laktozy:

• pierwotną – uwarunkowaną defektem genetycznym; ujawnia się w wieku niemowlęcym
• wtórną – na skutek uszkodzenia kosmków jelitowych przez toksyny, leki (antybiotyki, niesterydowe leki przeciwzapalne), w przebiegu chorób uszkadzających śluzówkę np. celiakii, sprue tropikalnej, choroby Crohna, zakażeń wirusowych, bakteryjnych, w lambliozie, po radioterapii
• fizjologiczną – aktywność laktazy w okresie niemowlęcym jest największa, po czym naturalnie maleje; u niektórych dorosłych aktywność laktazy obniża się do tego stopnia, że laktoza nie jest w trawiona, dając objawy kliniczne  

OBJAWY

Występują bóle brzucha, wzdęcia, przelewania, nudności.

DIAGNOSTYKA

Diagnostyka nietolerancji laktozy opiera się na wykonaniu wodorowych testów oddechowych, a w przypadku podejrzenia pierwotnej nietolerancji wykonuje się badania genetyczne.

LECZENIE

Polega na ograniczeniu spożycia lub całkowitym wyeliminowaniu produktów zawierających laktozę. Na rynku dostępny jest enzym laktaza, którą można stosować jako dodatek do posiłków mlecznych. Dawkę enzymów dobiera się indywidualnie. Skuteczność działania suplementu jest niepewna.

WYSTĘPOWANIE

Naturalnym źródłem laktozy jest mleko (zarówno krowie, jak i innych ssaków: kozie, owcze, bawole) oraz niefermentowane produkty mleczne. Jogurty, kefiry, maślanki poddane fermentacji oprócz występującej laktozy, zawierają enzym laktazę, która ułatwia trawienie tego dwucukru, dlatego produkty te są lepiej tolerowane. Sery żółte i pleśniowe są uboższym źródłem laktozy, dlatego z powodzeniem mogą być wykorzystywane w diecie, jako niezbędne źródło wapnia. Należy zwrócić uwagę na fakt, że ukrytym źródłem laktozy mogą być: pieczywo, płatki śniadaniowe, ciasta, słodycze, margaryny, gotowe desery, zupy i sosy w proszku, wędliny oraz leki. Szczegółowe informacje w materiałach do pobrania.

FRUKTOZA

Fruktoza, czyli cukier owocowy, jest monosacharydem, występującym naturalnie w owocach, miodzie, nektarze kwiatów. Jest częstym dodatkiem do żywności jako środek słodzący (syrop glukozowo-fruktozowy). Spożycie syropu fruktozowego wzrosło w USA w ciągu 20 lat, 8 mln razy. Odpowiada to wzrostowi konsumpcji z 1 tony w roku 1966 do 8 milionów ton w roku 2003. W Polsce wzrost spożycia syropu fruktozowego przedstawia się podobnie jak ma to miejsce w USA. Często ukrytym źródłem fruktozy są także leki.

Zaburzenie wchłaniania fruktozy prowadzi do wzrostu osmolarności treści jelita cienkiego, co powoduje napływ wody z przestrzeni międzykomórkowej. Treść jelitowa ulega fermentacji z wytworzeniem krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i dużej ilości gazów.

Rozróżnia się dwie przyczyny nietolerancji fruktozy:

• dziedziczną nietolerancję fruktozy, która jest ciężką nietolerancją występującą z powodu genetycznego defektu i ujawniającą się w dzieciństwie w chwili wprowadzenia soków lub owoców; objawy są podobne do postaci nabytej, ale dołączają się zaburzenia metaboliczne i ciężkie uszkodzenie wątroby i nerek
• nabytą, która występuje najczęściej u dorosłych  

OBJAWY

U pacjentów z zaburzeniem wchłaniania fruktozy występują wzdęcia, bolesne skurcze jelit, bóle brzucha, zaparcia, nudności, wymioty, zgaga. Z obserwacji wynika, że osoby z nietolerancją fruktozy mogą cierpieć na depresję. Nietolerancja tego cukru może skutkować obniżeniem poziomu cynku i kwasu foliowego.

DIAGNOSTYKA

Podstawą diagnostyki są wodorowe testy oddechowe. Przed ich wykonaniem należy wykluczyć wrodzoną postać nietolerancji fruktozy, aby zapobiec niepożądanym reakcjom po obciążeniu organizmu fruktozą.

LECZENIE

Dieta jest jedyną znaną metodą leczenia nietolerancji fruktozy. Polega na wyłączeniu produktów zawierających fruktozę lub ograniczeniu ich spożycia do indywidualnego tolerowanego poziomu. Często istnieje również konieczność wyeliminowania produktów, które zawierają węglowodany o krótkim łańcuchu (węglowodany łatwo fermentujące). Nietolerancja fruktozy często współistnieje z nietolerancją ksylitolu i sorbitolu, których spożycie powinno być ograniczone.

Ze względu na powszechne występowanie fruktozy w pożywieniu, zaleca się prowadzanie diety pod kontrolą dietetyka.

WYSTĘPOWANIE

Fruktoza i fruktany (polimery D-fruktozy) obecne są w owocach, zwłaszcza drobnopestkowych (jabłka, gruszki), w owocach suszonych, miodzie, przetworach owocowych (np. dżemy, musy), sokach owocowych i warzywnych oraz w niektórych warzywach. Fruktozę znajdziemy również w produktach mlecznych z dodatkiem owoców i aromatów owocowych (mleko smakowe, owocowe jogurty, maślanki, kefiry), w syropie klonowym i z agawy. Ponadto, cukier owocowy obecny jest w soi, pszenicy i jęczmieniu. Występuje także w pieczywie, płatkach zbożowych, zupach i sosach instant, marynatach do mięs i ryb, musztardzie, ketchupie oraz w napojach, przekąskach, słodyczach.

FODMAPS

FODMAPS to węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i o wysokim ciśnieniu osmotycznym. Zalicza się do nich fruktozę (obecną w owocach i miodzie), laktozę (nabiał), fruktany (pszenica, czosnek, cebula), galaktany (obecne w nasionach roślin strączkowych) i poliole (znajdujące się w sztucznych środkach słodzących: sorbitolu, mannitolu, maltitolu, ksylitolu oraz w owocach pestkowych).

Badania ostatnich lat wykazały, że obecność tych substancji może nasilać objawy zespołu jelita drażliwego. Uznaje się więc, że dieta o małej zawartości FODMAP jest skuteczną formą leczenia dietetycznego tej choroby. FODMAPS występują w bardzo wielu produktach spożywczych. Z uwagi na obecność bardzo dużej ilości fermentujących węglowodanów w pewnych produktach lub dodatkach do żywności i możliwości liberalizacji diety po czasie, zaleca się wprowadzanie diety i jej modyfikacje pod kontrolą specjalisty i dietetyka.

FRUKTANY

Fruktany są oligo i polisacharydami złożonymi z fruktozy. Fruktany składające się z 2-9 cząsteczek fruktozy określane są jako oligofruktoza, a powyżej 10 cząsteczek - inulinami (najczęściej lewanar i geraminian). Organizm ludzki rozkłada je w ilości 5-15%.

OBJAWY

Brak wchłaniania jelitowego tych związków może być przyczyną fermentacji jelitowej, co skutkuje wzdęciami, bólami brzucha oraz biegunką.

DIAGNOSTYKA

Opiera się na wodorowych testach oddechowych z inuliną.

LECZENIE

Polega na wyeliminowaniu, bądź redukcji spożycia fruktanów w diecie. Ważne jest, żeby ograniczenie fruktanów było utrzymywane przez dłuższy czas. Dobrze jest wprowadzać wszystkie zmiany pod opieką dietetyka.

SORBITOL

Sorbitol jest związkiem chemicznym otrzymywanym z glukozy, stosowanym jako dodatek do żywności (E420). Sorbitol wchłania się biernie w jelicie cienkim, w mniejszych ilościach niż inne cukry. Jeżeli podaż sorbitolu w żywności jest większa aniżeli możliwości absorpcyjne, dostaje się do jelita grubego powodując wzdęcia, oddawanie dużej ilości gazów i bolesne skurcze. Nietolerancja fruktozy i sorbitolu często współistnieje. Ludzie charakteryzują się różną tolerancją sorbitolu, jednakże podanie ilości większej od 10 g powoduje dolegliwości u większości osób.

OBJAWY

Objawy nietolerancji sorbitolu to: bóle brzucha, wzdęcia, przelewania, nudności. Badania wykazały, że 70% osób z zespołem jelita drażliwego cierpi na nietolerancję sorbitolu.

DIAGNOSTYKA

Do diagnostyki nietolerancji sorbitolu wykorzystuje się wodorowe testy oddechowe.

LECZENIE

Dieta eliminacyjna daje szybkie ustąpienie dolegliwości. Z uwagi na częste współistnienie nietolerancji fruktozy może zaistnieć konieczność odstawienia produktów zawierających fruktozę i fruktany.

WYSTĘPOWANIE

Sorbitol występuje naturalnie w owocach. Często jest dodawany do czekolady, cukierków, lodów gumy do żucia, dżemu, syropów, leków. W dużej ilości znajduje się w produktach żywnościowych przeznaczonych dla osób stosujących dietę cukrzycową. W materiałach do pobrania zamieszczono informacje o zawartości sorbitolu w pokarmach.

KSYLITOL

Ksylitol (E967) jest monosacharydem, stosowanym w przemyśle spożywczym jako dodatek do słodzenia żywności: głównie gumy do żucia, gdyż posiada właściwości przeciwpróchnicze. Stosowany jest również w produkcji żywności dla diabetyków, ponieważ udział insuliny w metabolizmie tego cukru jest niewielki.

OBJAWY

Objawy nietolerancji ksylitolu to bóle brzucha, wzdęcia, przelewania, nudności. Często nietolerancja ksylitolu, sorbitolu i fruktozy współistnieje, dlatego powinna być rozpatrywana łącznie.

DIAGNOSTYKA

Diagnostyka opiera się na wykonaniu wodorowych testów oddechowych z ksylitolem.

WYSTĘPOWANIE

Ksylitol występuje naturalnie w wielu owocach, grzybach, warzywach, owsie, kukurydzy, syropie brzozowym. Jest dodawany do bezcukrowych słodyczy i gumy do żucia.

• Dieta z ograniczeniem fruktozy.pdf
• FODMAPs.pdf